Ο τελευταίος πειρασμός

 "Ανάλαφρο, δροσερό αγεράκι του Θεού φύσηξε και τον συνεπήρε. Απάνωθέ του περιπλοκάδιζαν ξεφουντωμένα τ' άστρ, ανθισμένος ο ουρανός, και κάτω, στη γης, άχνιζαν οι πέτρες, πυρωμένες ακόμα από τη λαύρα της μέρας, γης κι ουρανού βαθιά σιγή, καμωμένη από τις αιώνιες, πιο σιωπηλές κι από τη σιωπή, φωνές της νύχτας. Ησυχία, γλύκα, είχε σκεπάσει τα μάτια του ο Θεός, τον ήλιο, το φεγγάρι, κι αποκοιμήθηκε. Σκοτάδι, θα 'ταν μεσάνυχτα, κι εκεί που στοχάζουνταν, συνεπαρμένος, τι Παράδεισο είναι ετούτη, τι ερημιά! απότομα άλλαξε αγέρας, βάρυνε, δεν ήταν αγεράκι πια του Θεού, παρά λιπαρή, βαριόχνοτη βόχα, σα ν' ασκοφυσούσε μάχουνταν να κοιμηθεί, και να μην μπορεί, κάτω χαμηλά, μέσα σε θρασότοπους για σε ογρά βαρικά περιβόλια, ένα θεριό ή ένα χωρίο. Ο αγέρας είχε γίνει πηχτός, ανησυχαστικός, ανέβαιναν χλιαρές αναπνοές από ζώα, ανθρώπους και μαλλιαρά πνέματα, και μια δριμιά μυρωδιά από νιοξεφούρνιστο ψωμί κι από ξινόν ανθρώπινον ιδρώτα κι από δαφνόλαδο που αλείφουν οι γυναίκες τα μαλλιά τους."

  Έτσι αρχίζει το μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη (Ηράκλειο Κρήτης 1883-Φράιμπουργκ Ελβετίας 1957) "Ο τελευταίος πειρασμός". Κεντρικό πρόσωπο είναι ο Χριστός και η ιστορία του διαδραματίζεται στην Ιουδαία και επικεντρώνεται στα τελευταία χρόνια του Ιησού. Ο Καζαντζάκης αντλεί τη βασική πλοκή του έργου του από τις ευαγγελικές αφηγήσεις μέχρι τη στιγμή της σταύρωσης του Ιησού. Ο Ιησούς, στη μυθοπλασία του Καζαντζάκη, είναι ένας απλός ξυλουργός, γιος του μαραγκού που φτιάχνει σταυρούς για τη σταύρωση των επαναστάτων Εβραίων και αντιστέκεται στο θείο κάλεσμα, που είναι η ανθρώπινη σωτηρία. Ο Ιησούς συγκεντρώνει όλα τα ανθρώπινα και θεϊκά σύμβολα με κυριότερο διπολικό ζεύγος την αγάπη για τη σάρκα και η αγωνία να μην χαθεί και την αγάπη για την ψυχή που δεν πρέπει να ξεπέσει και ο συνεχόμενος αγώνας να συμφιλιωθούν αυτές οι δύο δυνάμεις που όσο αταίριαστες και αν φαίνονται η μία χρειάζεται την άλλη για να υπάρξει η αρμονία. Αντίθετα και συμπληρωματικά με τον Ιησού έρχονται ο Ιούδας και η Μαρία Μαγδαληνή. Ο Ιούδας είναι αυτός που πρέπει να προδώσει τον Ιησού για να έρθει η λύτρωση, ενώ η Μαρία Μαγδαληνή είναι το απαγορευμένο, το εμπόδιο που πρέπει να ξεπεράσει ο Ιησούς για να καταφέρει επιτέλους να αφιερωθεί στο θείο κάλεσμα και να το πραγματώσει. Αλλά και οι δευτερεύοντες ήρωες, που είναι κυρίως οι μαθητές του Ιησού, έχουν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας και έρχονται τόσο για να βοηθήσουν όσο και να εμποδίσουν τον Ιησού να ακολουθήσει το δρόμο του. Είναι ένα έργο που βασίζεται κυρίως στις αντιδράσεις των προσώπων παρά στις δράσεις τους.

 Γραμμένο σε γλώσσα δημοτική με στοιχεία κρητικού ιδιώματος και με ύφος απλό και καθαρό, η αφήγηση σε συνεπαίρνει και σε μεταφέρει σε μία Ιουδαία με έντονο ελληνικό χαρακτήρα με πρόσωπα που έχεις συναντήσει στην ελληνική επαρχία και σου είναι τόσο οικεία που μπορείς να ακολουθήσεις τον τρόπο σκέψεις τους. Συγχρόνως ο Καζαντζάκης καταφέρνει να σε ερεθίζει συνεχώς με φιλοσοφικές και θεολογικές αναζητήσεις. Σου δείχνει μέσα από το έργο του τον αγώνα για την ανθρώπινη ελευθερία, την έννοια της θυσίας και πολύ περισσότερο της αυτοθυσίας, την έννοια της ζωής και του θανάτου, αν ο δεύτερος υπάρχει πραγματικά. 

 Ένα έργο σταθμός τόσο για τον Καζαντζάκη, όσο και για τη λογοτεχνία, αφού όταν θα ολοκληρωθεί το 1950-1951 προκαλεί θύελλα θρησκευτικών αντιδράσεων εξαιτίας της σχέσης που περιγράφεται ανάμεσα στον Ιησού και την Μαρία Μαγδαληνή, αλλά πέρα από το γεγονός ότι ο συγγραφέας φτιάχνει μια μυθοπλασία και δεν γράφει ιστορικά γεγονότα, σκοπός του είναι να επικεντρωθεί και να δείξει τον αγώνα του Ιησού, τον ανθρώπινο αγώνα για να φτάσει στο θείο. Σταθμό για τη λογοτεχνία αποτελεί, γιατί ύστερα από τον "Τελευταίο πειρασμό" αρχίζουν πολλοί συγγραφείς παγκοσμίως να ακολουθούν το παράδειγμα του Καζαντζάκη και να έχουν μια λογοτεχνική αντιμετώπιση των ευαγγελικών αφηγήσεων, από τον Robert Graves μέχρι τον πολύ γνωστό και σύγχρονό μας Dan Brown.

 Ο Καζαντζάκης δεν έρχεται για να προσβάλει ή να αμφισβητήσει , έρχεται γιατί νιώθει μία υψηλή αποστολή, ένα υψηλό χρέος, γι αυτό αναζητεί, ταξιδεύει, γράφει. Μέσα του υπάρχει μια συνεχόμενη πάλη, προσπαθεί να βρει την αλήθεια και γι' αυτό το λόγο κυνηγάει και προσεγγίζει μορφές όπως ο Χρηστός, ο Βούδας, ο Nietzshce, ο Marx και άλλες πολλές μορφές που τον γοήτευσαν. Όλες αυτές τις μορφές τις μελετάει, τις μεταπλάθει και μας τις παρουσιάζει μέσα από τα δικά του μάτια, από τα μάτια ενός παγκόσμιου-Έλληνα-κρητικού συγγραφέα, τον οποίο όσο και να τον αμφισβήτησε και να τον έδιωχνε, εκείνος γύριζε πάντα στην πατρίδα του, την Ελλάδα.

 Για μένα "Ο τελευταίος πειρασμός" σίγουρα είναι ένα δυνατό έργο και θεωρώ πως παρουσιάζει έντονα την προσωπικότητα και τα πιστεύω του Καζαντζάκη, όπως την αγάπη για την ελευθερία αλλά και για την ευθύνη, την ηθική αγωνία και τις αντιφάσεις των πολιτικών αποφάσεων που παραμένουν αιώνια άλυτες και τη σχέση του λαού με την ηγεσία. Το έργο σε σημεία που δεν το περίμενα με συγκίνησε και με παρακίνησε να αναζητήσω και να μάθω γι' αυτή την γοητευτική προσωπικότητα και τα πιστεύω του και ίσως το σπουδαιότερο πράγμα που θα προσπαθήσει να σου περάσει ο Καζαντζάκης είναι ότι ο άνθρωπος είναι ελεύθερος και αυτός έχει το χρέος να αλλάξει τον κόσμο.

"Στην αρχή ήταν η λαχτάρα της λευτεριάς, λευτεριά δεν υπήρχε, μα ξαφνικά, στον πάτο της σκλαβιάς, ένας άνθρωπος κούνησε τ' αλυσοδεμένα χέρια του γρήγορα, βίαια, σα να 'ταν φτερούγες, κι ύστερα ένας άλλος, κι ένας άλλος, κι ύστερα ολάκερος λαός."

Πηγές:

"Ο τελευταίος πειρασμός", Νίκος Καζαντζάκης, ΕΘΝΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

"Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας", Mario Vitti, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ

"Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας" ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗΣ